Omgaan met verlies (nieuwsbrief maart 2018)
Lieve allemaal, Kennen jullie het fenomeen dat wanneer iets in je leven speelt, dat je het dan overal om je heen ziet? Mijn moeder is kort geleden overleden en ik heb een vriendschap losgelaten. Nu zie ik het overal om me heen. Mijn man worstelt ook met verlies en veel van mijn cliënten liggen in scheiding of hebben ook met het overlijden van een geliefde te maken of vriendschappen zijn verbroken. Tijd om hier iets over op papier te zetten en wat gedachten hierover te delen.
Allereerst is de tijd voorafgaand aan het overlijden of scheiden vaak een periode met emoties zoals angst, onmacht, woede, verdriet enz. Mijn moeder is twee jaar ziek geweest en mijn rouwen begon al toen ze ziek werd. Een soort rouwen om het verlies van mijn moeder haar gezondheid en de persoon die zij was voordat zij ziek werd en ook het verlies aan contact met haar. In het geval van een scheiding is er in de regel ook heel wat vooraf gegaan, voordat je besluit om je relatie te verbreken. Dat doe je niet zomaar. Vaak is er veel (innerlijke) worsteling geweest. Misschien zijn belangrijke behoeften en waarden langdurig onvoldoende vervuld en was er weinig zicht op verandering en daarom besloot je te stoppen (het verleden kan een goede voorspeller voor de toekomst zijn). Dat je onder ogen kwam dat je iets essentieels mistte in je relatie. Behoeften zoals: wederkerigheid, empathie, begrip, communicatie, intimiteit enz. Natuurlijk kunnen niet al je behoeften vervuld worden, maar het is belangrijk bij partners dat er voldoende balans is tussen geven en ontvangen. Bij overlijden kan dit ook spelen. In de periode voorafgaand aan het overlijden (behalve als het plotseling gaat), kan het zijn dat je veel zorg op je neemt voor je geliefde. Soms kan het heel zwaar zijn. Natuurlijk kan de zieke praktisch gezien niet meer veel voor jou doen, maar hij of zij kan nog wel waardering geven of zich inleven in je, zodat er toch een zekere evenwicht kan zijn in geven en ontvangen. Soms is dat evenwicht zoek en is het nodig om je grenzen te bemerken en aan te geven, te voelen wat je kunt en wanneer het teveel voor je begint te worden. Dit kan lastig zijn!
Wanneer een geliefde overlijdt kan het soms een poos duren voordat het echt doordringt dat de ander er niet meer is en dat je elkaar nooit meer zult zien of spreken. Onwerkelijk. Zeker als het plotseling is gegaan. Na het overlijden of scheiden is het belangrijk is om tijd voor verwerking te hebben. Jezelf echt de tijd te gunnen. Er komt zoveel los aan gedachten en gevoelens en dat heeft verwerking nodig. Neem vooral veel rust omdat rouwen kost veel energie, het is heel vermoeiend. Ga tijdig naar bed. Natuurlijk is afleiding op z’n tijd ook nodig. Even iets leuks doen. Het is belangrijk om te reguleren en weer energie op te doen. Iets gezelligs doen zoals naar de film of even bijtanken bij de sauna. Het kan ook goed doen om te praten, vooral wanneer iemand echt naar je luistert. Je kunt ook kracht putten uit het doen van rituelen. Ik steek regelmatig een kaarsje aan voor mijn moeder. Heb een prachtig foto van haar toen ze nog gezond was. Een crematie of begrafenis is ook een ritueel waarbij je stilstaat bij het leven van een geliefde. De crematie van mijn moeder heb ik als prachtig ervaren, een viering van haar leven. Voor verwerking heeft je gevoelsleven aandacht nodig. Op mijn maandelijkse vrouwendag in Utrecht (een soort sisterhood van andere therapeuten en trainers waar ik mijn steun haal en geef) was er tijd en aandacht voor mezelf en mijn gevoelsleven. We begonnen met verschillende bewegingsoefeningen en ik begon toen te voelen dat ik veel verdriet in mijn hart had. Daar was toen de ruimte voor en dat was zo fijn om de tranen toe te laten en mijn hart kon weer verzachten. Ik kon mijn hoofd die veel te vol zat, even op de schouder van een andere vrouw rusten. Ik mocht even rusten en wat deed me dat goed. Na afloop voelde ik me heel moe, maar de dag daarop voelde ik weer energieker en blijer. Er is weer meer ruimte van binnen. Na een scheiding of overlijden van een geliefde na een ziekbed kan er eerst veel opluchting zijn. Dat heb ik ook ervaren. Soms ook schuldgevoelens over de opluchting. Naast verdriet kan er onzekerheid, eenzaamheid en boosheid tevoorschijn komen. Je kunt gemis tegen komen en je bijvoorbeeld verdrietig voelen omdat je meer contact of aandacht van de overledene had willen hebben en nu kan dat niet meer. Schuldgevoel omdat je meer voor de ander had willen doen dan je hebt gedaan. Het ene gevoel of behoefte kan de andere afwisselen. De kunst is om alles wat zich aandient te erkennen. Of misschien begint het eerst met herkennen. Op specifieke plaatsten huizen vaak specifieke emoties zoals verdriet en onvervuld verlangen zit vaak in het borstgebied en keel en achter de ogen. Angst en ongerustheid in de regel in je bovenbuik. Boosheid in schouders en bovenrug. Tijdens een periode van verlies zijn er veel emoties en daardoor schieten we soms in een overlevingsmodus. Met overlevingsmodus bedoel ik dat we bijvoorbeeld ons terugtrekken of in ons hoofd komen en uit ons gevoel, of ons nek wordt stijf om zo te controleren, we verstijven om zo staande te blijven en ‘sterk’ te blijven. Ik zie dan veel spanning in de lichamen van mijn cliënten. Het is ook zoveel voor het hoofd om allemaal te verwerken en hoofden raken vol! We raken ook alert door alles wat er op ons afkomt. Aanraking en aandacht kan behulpzaam zijn om meer contact met je lijf en gevoel te maken. Om alle opgebouwde spanningen los te laten, je gevoelens te voelen, om zonder oordeel naar jezelf te luisteren en dat wat jij nodig hebt te ontdekken en aan jezelf te leren geven. Bijvoorbeeld: vertrouwen, rust of liefde. Door aanraking kan je de hulpbronnen van je lijf weer ervaren: je benen die je nodig hebt om staande te blijven en vooruit te komen. Je rug en bekken te voelen zodat je je (innerlijke) steun kan voelen en je hart weer te openen naar jezelf. Wat ook goed kan doen is om te durven om kwetsbaar te zijn en te vragen om wat je nodig hebt. Bijvoorbeeld toen het me op een bepaald moment allemaal teveel werd, heb ik mijn man om hulp gevraagd. Dat klinkt zo eenvoudig, maar ik heb de neiging om me flink en sterk te houden (overlevingsmodus). Toen ik eenmaal had gevraagd voelde dat zo goed. Eigenlijk heel eenvoudig! En mijn man wilde me graag helpen. Durf te vragen om hulp, troost, een luisterend oor of arm om je heen. Je geeft een ander een kans om te geven. Geven doet de gever ook goed! Wat mij persoonlijk ook steun geeft is om te beseffen dat mijn moeder altijd in mijn hart is. Zij is er nu niet meer in levende lijve, maar de liefde blijft. Tot een volgende keer! Liefs, Michele